De betoverende regio Campania heeft altijd al een onweerstaanbare aantrekkingskracht uitgeoefend op reizigers van over de hele wereld. Met onder andere pareltjes als Napels, Capri, Ischia, Procida en de Amalfikust weet dit gebied jaarlijks het hart van veel mensen te veroveren. Maar wanneer de zomerse hitte langzaam plaatsmaakt voor een aangename herfstbries, onthult deze regio pas echt haar geheimen en betovert ze haar bezoekers met een nieuwe, intieme schoonheid. De drukte van het hoogseizoen neemt af en maakt plaats voor een seizoen dat ideaal is om de culturele schatten van de omgeving te ontdekken, culinaire ontdekkingen te doen en te genieten van adembenemende vergezichten.
Laat de zomer achter je en ontdek waarom de herfst het perfecte moment is om kennis te maken met de schatten die dit stukje Zuid-Italië te bieden heeft. Ik geef je een aantal goede redenen waarom Napels en omgeving de ideale bestemming is voor een heerlijke herfsttrip.
Aangename temperaturen
Het weer blijft moeilijk te voorspellen maar over het algemeen kent het najaar veel zonnige en zelfs warme dagen. De temperaturen zijn milder dan tijdens de hete zomermaanden. Er kan zo nu en wat regen vallen maar ligt de gemiddelde temperatuur overdag zo rond de twintig graden. Deze najaarsperiode is dan ook zeer geschikt voor wie van een stevige wandeling houdt, of voor wie bijvoorbeeld urenlang rond wilt struinen tussen de eeuwenoude opgravingen van Pompeii en daarna de Vesuviuswil beklimmen.
Wandelen aan de Amalfikust
Ook een duik in zee is in deze periode nog mogelijk. In Napels, aan de Amalfikust en op de eilanden tref je op de stranden veel mensen die hun tenen in het heldere zeewater dippen en de laatste zonnestralen van het seizoen proberen op te vangen.
Najaar aan de Amalfikust
Het is minder druk
In vergelijking met de zomermaanden is het in het najaar over het algemeen minder druk, met name in de populairdere plaatsen. Waar het in het hoogseizoen op onder andere Capri en in de verschillende plaatsen aan de Amalfikust over de koppen lopen is, kun je in het najaar op je gemak door de straten slenteren. Je hebt meer ruimte en tijd om bezienswaardigheden te verkennen maar dan zonder de drukte. Een ander voordeel van minder toeristen, is dat je makkelijker een plekje voor een tour of activiteit kunt boeken. Je hebt meer keuzemogelijkheden en hoef je je niet te schikken naar de (beperkte) beschikbaarheid waar in het hoogseizoen vaak sprake van is.
Capri-stad in het laagseizoen
Prachtige herfstkleuren
Het landschap vormt het hele jaar een waar spektakel, maar de prachtige herfstkleuren maken het nóg sprookjesachtiger. In deze periode is de natuur op zijn mooist en is het honderd procent genieten geblazen van het moois dat Moeder Natuur te bieden heeft. De kunstenaarskwast van de natuur strijkt in de herfst over het landschap, waarbij de groene waas van de zomer wordt getransformeerd in een levendig palet van herfsttinten. De bomen worden ware schilderijen, hun bladeren veranderen van weelderig groen naar warme tinten van rood, oranje en geel.
Herfstkleuren op het eiland Capri
De wijngaarden, olijf- en citroenboomgaarden worden bedekt met een warme gloed die met name tegen zonsondergang zorgt voor een bijzonder kleurenspektakel. Ga je in de herfst dus richting Napels en omgeving, pak dan zeker camera in of maak ruimte op je telefoon om de nodige plaatjes te schieten.
Zonsondergang op het eiland Ischia
Culturele evenementen
Veel steden en dorpen in de regio organiseren in het najaar culturele evenementen, sagre genaamd. Dit biedt de kans om de lokale cultuur en kunst te ervaren en te proeven van traditionele lekkernijen. Op veel plaatsen worden er festivals georganiseerd waarbij een lokaal product in het zonnetje wordt gezet. Zo is er een festival gewijd aan lokale wijnen en worden er op diverse plaatsen in de regio kastanje- en hazelnootfestivals georganiseerd. Met marktkraampjes waar je lokale producten aan kunt schaffen, gezellige muziek en de heerlijkste gerechten, word je tijdens een traditionele sagra ondergedompeld in Zuid-Italiaanse herfstsferen.
Lagere prijzen
Met het aantal toeristen dat afneemt, nemen (over het algemeen) ook de prijzen af. Grote kans dat je voor een leuk prijsje een vliegticket kunt scoren maar ook voor een overnachting kun je in het laagseizoen flink besparen. Waar in het hoogseizoen voor een accommodatie de hoofdprijs wordt gevraagd, betaal je voor een overnachting in het laagseizoen al gauw een paar tientjes minder. Het geld dat je bespaart kun je goed gebruiken voor een extra drankje, om souvenirs te kopen of om je bagage te vullen met lokaal lekkers voor thuis.
Authentiek Italië
Dat er minder toeristen op de been zijn, betekent dat in de meest toeristische plaatsen het gros van de hotels, winkels en restaurants hun deuren sluiten. Denk aan plekken als Positano en Capri maar ook op het eiland Ischia gaan veel thermale parken tegen het einde van september dicht, uitzonderingen daargelaten. Dit gegeven kan juist een voordeel zijn voor wie graag een authentiek stukje Italië beleeft.
Wanneer de drukte van het zomerseizoen voorbij is en de rust is wedergekeerd, komen ook de locals weer op adem. Door de afwezigheid van toeristen krijg je de kans om het échte lokale leven te ervaren en de ware ziel van een plek te leren kennen. Wanneer je door straten wandelt, kun je je gemakkelijk onder de inwoners mengen die op pad zijn voor hun dagelijkse boodschappen, de kinderen naar school brengen of de benen strekken tijdens een avondwandeling. Het zorgt ervoor dat je makkelijker in contact komt met de lokale bevolking, wat de ervaring net even iets waardevoller maakt.
Met dank aan Leny Boerstra voor een aantal foto’s in dit artikel.
Ischia ligt op slechts een uur varen van Napels. Dit is op zich al een goede reden om hier een kijkje te nemen wanneer dit groene stukje Campania jouw nieuwsgierigheid heeft gewekt. Naast de bereikbaarheid zijn er nog een flink aantal andere redenen om op de boot richting l’isola verde, het groene eiland, te stappen. Ischia is een eiland dat raakt, fascineert en waar je volledig verslingerd aan zult raken. Het eiland heeft alles in huis om bezoekers om haar vinger te kunnen winden, zonder moeite weet zij mensen met haar charme in te pakken.
Misschien weet je het nog niet, maar Ischia is een plek die je gewoon wílt bezoeken. Wanneer je nog niet helemaal overtuigd bent of net dat laatste zetje in de juiste richting (van Ischia) nodig hebt, leg ik jou haarfijn uit waarom jij Ischia absoluut wilt bezoeken.
Proeven van eilandspecialiteiten
Op Ischia proef je van de zaligste lokale lekkernijen die alleen op dit kleine oppervlakte op unieke en sensationele wijze worden bereid. Net als op het vasteland smul je op Ischia van de heerlijkste pasta’s en pizza’s, maar het eiland kent een aantal gastronomische traktaties die onlosmakelijke met Ischia zijn verbonden. Om het eiland beter te leren kennen, mogen deze specialiteiten niet ontbreken. Zo bereiden ze hier een sublieme coniglio all’ischitana, serveren ze overal op het eiland de zingara ischitana wat een absolute klassiekers is, er zijn lokale likeuren en de vulkanische grond zorgt voor een aantal smakelijke wijnen. In dit artikellees je meer over de heerlijkste eilandspecialiteiten van Ischia die je zeker geproefd moet hebben!
Baden in thermaal water
Wil je jezelf eens flink verwennen met een dagje spa, dan bestaat er geen betere plek dan Ischia. Door de vulkanische activiteit is het eiland gevuld met natuurlijke warmwaterbronnen waar je heerlijk in kunt baden en bovendien profiteert van de heilzame werking van het water. Op het eiland zijn verschillende thermale parken te vinden waar je je volledig in de watten kunt laten leggen. Van de bekendste Giardini Poseidon die maar liefst twintig baden heeft en een stuk privé strand, tot de iets minder luxe maar historische Terme di Cava Scura (Romeinse thermen die zijn uitgehouwen in de rotsen), Ischia biedt tal van mogelijkheden wanneer je op zoek bent naar een plekje om je onder te dompelen in het water dat je gezondheid bevordert.
Terme di Cava Scura
Hier hoeft overigens niet altijd een prijskaartje aan te hangen. Niet rondom elke warmwaterbron is een spa gebouwd waardoor er ook voldoende plekken te vinden zijn waar je gratis en voor niks een warm bad kunt nemen. Eén van de bekendste plekken waar dit kan is de Baia di Sorgeto, dat ligt ingeklemd tussen Punta Chiarito en Monte di Panza. Je daalt af over ongeveer tweehonderd traptreden om de warmwaterbronnen te bereiken, die zijn verdeeld over verschillende natuurlijke bassins.
Baia di Sorgeto
Vergaande geschiedenis
Ischia is een plek met een verhaal. Het eiland heeft een vergaande geschiedenis, wat deze plek niet alleen mooi maakt om naar te kijken maar ook nog eens enorm interessant om te ontdekken. De geschiedenis ligt hier voor het oprapen en zijn er zelfs onder zeeniveau sporen van het rijke verleden boven water gekomen.
In de achtste eeuw voor Christus meerden zeevaarders uit Euboea hier aan om de eerste kolonie van Magna Grecia te stichten, Pithekoussai (ook wel geschreven als Pithecusa of Pithecusae). De naam zou zijn afgeleid van het Griekse Pithoi, de grote kleivaten die door de eerste Griekse inwoners werden geproduceerd. Met deze benaming werd er naar het eiland verwezen als ‘het eiland van de pottenbakkers’.
Met de komst van de Romeinen werd het eiland Aenaria genoemd, het eerste bewijs voor de huidige benaming dateert uit 812. In dat jaar schreef paus Leo III een brief aan Karel de Grote waarin hij naar het eiland verwees als Iscla maior, wat jaren later werd omgevormd tot Ischia.
De herinneringen aan deze verschillende periodes zijn op diverse plekken terug te vinden. Een rondje door het Museo Archeologico di Pithecusae in Lacco Ameno is een must en geeft je inzicht in de belangrijke rol die dit kleine stukje Campania in de geschiedenis heeft gespeeld.
Prachtige stranden
Het zal je niet verbazen dat Ischia over een aantal prachtige stranden beschikt. Omgeven door zee kun je op veel plekken terecht om tijdens de warme zomermaanden verkoeling te zoeken in het kraakheldere water. Een van de bekendste en populairste stranden die Ischia kent, is het spiaggia dei Maronti. Zowel onder toeristen als eilandbewoners is het een geliefde bestemming om wat uurtjes aan zee door te brengen. De groene heuvels, betoverende inhammen en de oneindigheid van de zee geven dit stukje Ischia een ongekende schoonheid. In het hoogseizoen is het strand gevuld met strandtenten waar je een bedje en parasol kunt huren maar ook aan kunt schuiven voor een maaltijd of een verfrissend drankje.
Op het spiaggia di Cartaromana is het ook erg goed toeven, vanwaar je een prachtig zicht hebt op het Castello Aragonese en het eilandje Vivara. Je moet wel eerst ruim tweehonderd treden afdalen om uiteindelijk met je voeten in het zand te staan, maar het is zonder meer de inspanning waard. Gezien de ietwat lastige bereikbaarheid wordt het spiaggia di Cartaromana namelijk doorgaans minder druk bezocht dan andere stranden op het eiland. Wie een wandeling niet ziet zitten, kan vanuit Ischia Ponte de watertaxi naar dit kleine paradijsje nemen.
Een van de meest verborgen strandjes, is het spiaggia degli inglesi dat zich in de wijk achter Ischia Porto bevindt. In het vrijwel onbekende Sant’Alessandro dwaal je door steegjes die zijn versierd met charmante details en leidt een stenen trap je naar dit piepkleine strandje dat enkel te voet te bereiken is.
Wandelparadijs
Ischia is een waar wandelparadijs en kun je hier als liefhebber heel wat kilometers maken. Tussen het groen zijn er tal van paden te vinden waarover je de pracht van het eiland al wandelend kunt ontdekken. De routes lopen dwars door de magische natuur die het eiland zo bijzonder maakt. Een wandeling vormt de perfecte manier om je weer op een heel ander vlak volledig onder te dompelen in de sferen van dit fantastische eiland en je nóg verliefder te laten worden op deze groene parel in de Golf van Napels.
Een kloof gevuld met kegelvormige toppen van wit tufsteen, een betoverende baai met smaragdgroen water die wordt omgeven door de kleurrijke natuur en de top van Monte Epomeo zijn slechts een paar voorbeelden die reden genoeg zijn om de wandelschoenen uit het stof te halen en het eiland rond te stappen.
Fraaie zonsondergangen
Ischia kent enorm veel plekken waar je kunt genieten van een spectaculaire zonsondergang. Een van de mooiste plekjes om tegen het einde van dag neer te strijken, vind ik persoonlijk het stuk tussen Forio en het strand van San Francesco, of het nu zomer is of winter. Een ander plekje dat tot mijn favorieten behoort is het spiaggia Cava dell’Isola. Daal tegen zonsondergang af om de zon in zee te zien verdwijnen en te genieten van een gratis kleurenspektakel dat je door Moeder natuur wordt aangeboden. Het hele jaar door is Cava dell’Isola een fantastisch plekje om met de zon in je gezicht en het geluid van de zee een extra geluksmomentje mee te pakken.
Spiaggia Cava dell’Isola
Prachtige botanische tuinen
Ischia is een groen paradijs, bezaaid met sprookjesachtige plekken. Naast de pracht die hier gratis en voor niks te bewonderen is, zijn er een aantal prachtige tuinen aangelegd. In località Zaro word je verrast door de tot werkelijkheid geworden droom van de Argentijnse Susana Walton. In de sprookjesachtige Giardini La Mortella stap je de door haar persoonlijk vorm gegeven botanische tuin binnen, gevuld met fonteinen, beekjes en een scala aan tropische en exotische planten.
Naast deze uitzonderlijke plek is er nog een andere tuin waar je rond kunt dwalen tussen een opmerkelijke verzameling planten, namelijk in de Giardini Ravino. Deze tuin ligt een stukje buiten het stadscentrum van Forio. Je treeft hier de wereld van kapitein Giuseppe D’Ambra binnen. Door zijn beroep zag hij nogal wat van de wereld en nam uit elke plaats wel een plant, een stekje of wat zaden mee voor thuis op het eiland Ischia. In ongeveer vijftig jaar tijd wist hij zo’n vierhonderd planten te verzamelen en heeft de tuin inmiddels een van de grootste en gevarieerde verzameling vetplanten in Europa, een beetje een uit de hand gelopen hobby dus. Maar wel een leuke en bovendien eentje waar je nu zelf doorheen kunt wandelen en je ogen uitkijkt. Je vindt er cactussen in alle soorten en maten, talloze andere vetplanten, een uitgebreide verzameling citrusvruchten, johannesbroodbomen, aardbei- en olijfbomen en een scala aan aromatische planten als lavendel, tijm en oregano.
Reisgids Ischia
Ben je er inmiddels van overtuigd dat het eiland Ischia dé ideale bestemming is voor jouw volgende vakantie? Schaf dan de digitale reisgids aan die ik schreef op basis van mijn eigen tips en ervaringen! Het e-book Ischia – Het groene eiland in de Golf van Napels (2022) biedt alle inspiratie en informatie om alles uit een verblijf op het eiland te kunnen halen. Ik heb mijn persoonlijke tips verzameld zodat jij de mooiste plekken op het eiland niet hoeft te missen. Fijne adressen om neer te strijken voor een aperitief of een uitgebreide maaltijd, prachtige wandelroutes en bijzondere verhalen die jou het ware gezicht van Ischia laten zien. Daarnaast vind je een hoop extra informatie die goed van pas kan komen, zoals de bereikbaarheid en het openbaar vervoer en ik tip een aantal heerlijke accommodaties.
Wanneer je helemaal verslingerd bent geraakt aan de Napolitaanse romans van Elena Ferrante, zul je ongetwijfeld dolgelukkig zijn geweest met de verfilming van de boekenreeks L’amica geniale (My Brilliant Friend). Vanaf 6 februari 2022 is op de Italiaanse televisie het derde seizoen van deze succesvolle serie te bekijken, waar de kijker wederom wordt meegezogen in Napolitaanse sferen.
In Nederland en België zijn de eerste twee seizoen van De geniale vriendin op televisie verschenen en kreeg je een kijkje in het leven van Elena Greco (Lenù) en Raffaella Cerullo (Lila) die samen opgroeien in één van de slechtere wijken van Napels. In de verhalen staat hun bijzondere vriendschap centraal die zo nu en dan gepaard gaat met onderlinge rivaliteit.
In het eerste deel maakt Lenù al kennis met het groene Ischia, een eiland in de Golf van Napels. Ook in seizoen twee meren ze aan op dit schitterende eiland en zullen de beelden ongetwijfeld veel kijkers hebben betoverd. Vaar met mij mee naar het paradijs dat Ischia heet en ik laat je graag de plekken zien die in het eerste en tweede seizoen van De geniale vriendin op jouw televisiescherm zijn verschenen.
Ischia in het eerste seizoen
In het eerste seizoen wordt Lenù in aflevering zes (getiteld L’Isola) door haar lerares aangespoord om wat kleur in haar gezicht te krijgen en tijd aan zee door te brengen. Ze kan terecht bij een nicht van haar lerares, die op het eiland Ischia appartementen verhuurt. Lenù stapt op de boot, laat het drukke Napels achter zich en vaart op een gegeven moment de haven van het sprookjesachtige Ischia binnen. In deze aflevering zijn de volgende plekken op Ischia te herkennen.
Ischia Ponte – Castello Aragonese
De boot vaart de haven binnen en meert aan in Ischia Ponte. Wanneer Lenù voet aan wal heeft gezet, over de pier richting het bedrijvige en historische Borgo di Celsa loopt, is op de achtergrond het indrukwekkende Castello Aragonese te herkennen. Dit kasteel, dat zich op een klein eilandje bevindt, is de bekendste bezienswaardigheid van het historische Ischia Ponte en geopend voor nieuwsgierige bezoekers. Je kijkt hier je ogen uit en je bent hier zeker wel een paar uur zoet. Niet vreemd wanneer je je bedenkt dat er eind zestiende eeuw ruim tweeduizend families op dit eilandje woonden en deze in verschillenden behoeftes moesten worden voorzien. Zo zijn er hier dertien kerken te vinden, een abdij, een klooster, een gevangenis en prachtige tuinen met beeldige panorama’s.
Na aankomst wandelt Lenù het kleurrijke eilandleven binnen en neemt de bus richting Barano.
Uitzicht vanaf het Castello Aragonese
Barano
De bus brengt Lenù naar Barano waar zij de zomer bij Nella Icardo door zal brengen. De scènes op het terras zijn opgenomen in de historische Via Giorgio Corafà in Testaccio, onderdeel van de gemeente Barano. Vanaf het terras is de schoonheid van de omgeving in haar volle glorie te bewonderen, met in de verte het kenmerkende eilandje van Sant’Angelo, La Torre genaamd.
Tijdens haar verblijf op het eiland volgt Lenù het advies van haar lerares op en brengt de nodige tijd aan zee door. Op het eiland komt zij Nino Sarratore en zijn familie tegen en gaat met hen naar het strand van Maronti. In werkelijkheid zijn deze strandbeelden niet op het eiland opgenomen maar in Sperlonga, regio Lazio. De scènes waarin zij de weg beklimmen om van het strand weer naar huis te gaan, zijn echter wél op Ischia geschoten. Het gaat om de Via Iesca, een wandelroute waarmee je vanaf het Belvedere di Serrara het strand van Maronti kunt bereiken. In één van de scènes is te zien hoe Lenù met de familie Sarratore de steile en vermoeiende klim door de groeve omhoog maakt, omgeven door het kenmerkende landschap van dit stukje Ischia.
Spiaggia dei Maronti
Seizoen twee
In het tweede deel getiteld ‘De nieuwe achternaam’, stapt Lenù wederom op de boot. Ditmaal gaat zij met vriendin Lila richting Ischia om op het groene eiland vakantie te vieren. Voor de opnames van de twee afleveringen (Il Bacio en Il Tradimento, aflevering vier en vijf) die de vakantie in beeld brengen, maakte de filmcrew wederom de oversteek naar het eiland. In dit tweede seizoen worden een hoop andere schitterende plekken van het eiland getoond. Ik laat je graag zien waar je deze kunt vinden.
Aflevering 4 – Il
Bacio
Panza – Casa Leone
In het boek neemt het gezelschap hun intrek in een vakantiehuis in de wijk Cuotto. Deze wijk is onderdeel van de frazione Panza en ligt boven het strand van Citara. Je daalt vanaf daar makkelijk af naar het strand, wat in het boek dan ook geregeld wordt beschreven. Voor de scènes in en rond het vakantiehuis streek de crew echter neer in Panza, een plaatsje elders op het eiland. In plaats van het strand van Citara is vanaf het huis het eilandje van Sant’Angelo te herkennen.
Het strand van Citara
Uitzicht vanaf Panza met op de achtergrond het eiland Capri en rechts het eilandje van Sant’Angelo
Na heel wat speurwerk heb ik het adres van het vakantiehuis kunnen achterhalen. Het gaat echter om een privéwoning en om die reden zal ik het exacte adres niet delen. Ik deel wel een kleine hint door een foto van het huis te plaatsen, gezien vanaf de weg. In de trailer is de woning in minuut01:03 te herkennen, het moment waarop Lila voor het raam met de opengeslagen groene luiken verschijnt. De oplettende kijker heeft vast opgemerkt dat het huis inmiddels een likje verf heeft gekregen en er nu een stuk frisser uitziet.
Forio – Palazzo Cigliano
Nino Sarratore keert ook terug naar Ischia. Waar zijn familie wederom in Barano verblijft, brengt hij de zomer door in het huis van een vriend in Forio. Wanneer Lenù besluit hem op te zoeken, wandelt zij door de straten van Forio. We zien haar een trap afdalen, deze bevindt zich onder de verdedigingstoren Il Torrione. Later zien we haar over de Via Roma lopen en zij komt tot stilstand onder het huis waar Nino verblijft. Vanaf de straat roept zij zijn naam en hij verschijnt op het balkon. Dit kenmerkende gebouw waar deze scène is opgenomen, is het Palazzo Cigliano, te vinden aan de Via Cardinale Luigi Lavitrano, 48.
Aflevering 5 – Il Tradimento
Lacco Ameno – Piazza
Santa Restituta
In de aflevering ‘Il Tradimento’, het verraad, vormt onder andere Lacco Ameno het decor. Wanneer Nino en Lila het met elkaar aan de stok krijgen, bevinden zij zich op het Piazza Santa Restituta.
Het terras waarop de scène plaatsvindt, ligt op een steenworp afstand van de gelijknamige kerk die achter in beeld te zien is. Het gaat om het gezellige Le Petit Cafè, vanaf het terras kijk je dan ook zo uit op de kerk die aan de andere kant van plein ligt.
Piazza Santa Restituta in Lacco Ameno
Ischia Ponte – Lo Scuopolo
Ischia Ponte verschijnt wederom in beeld wanneer er een bezoek aan de vismarkt wordt gebracht. Het kenmerkende Castello Aragonese wordt nogmaals in beeld gebracht en daarnaast is ook één van de oudste gebouwen te zien die Ischia Ponte rijk is: het Palazzo Malcovati, beter bekend als Lo Scuopolo. Het palazzo was een verdedigingstoren die in de zestiende eeuw werd gebouwd om te beschermen tegen aanvallen vanaf zee. Filmliefhebbers zullen het gebouw wellicht al herkend hebben. Het gebouw is een geliefd filmdecor en was ook te zien in de The talented Mr. Ripley met Gwyneth Paltrow, Jude Law en Matt Damon in de hoofdrol.
Uitzicht op het Castello Aragonese en rechts het Palazzo Malcovati
Het gebouw is te vinden door op de Via Luigi Mazzella net voor de apotheek (huisnummer 119) de Vicolo Marina in te slaan. Aan het einde van dit straatje heb je aan je rechterkant het historische Palazzo Malcovati.
De weg naar Maronti
De weg met de vele bochten die in Barano naar het strand van Maronti leidt, verschijnt ook in beeld. In de promovideo van aflevering vijf is deze in minuut00:11 te herkennen.
Vanaf het belvedere dat zich op de Via Provinciale Maronti bevindt, kijk je zo uit op het stukje weg dat in de serie in beeld verschijnt. Je hebt vanaf hier een prachtig uitzicht over het strand, La Torre van Sant’Angelo en de rest van de groene omgeving.
Reisgids Ischia
Het e-book Ischia – Het groene eiland in de Golf van Napels biedt alle inspiratie en informatie om alles uit een verblijf op het eiland te kunnen halen. Ik heb mijn persoonlijke tips verzameld zodat jij de mooiste plekken op het eiland niet hoeft te missen. Fijne adressen om neer te strijken voor een aperitief of een uitgebreide maaltijd, prachtige wandelroutes en bijzondere verhalen die jou het ware gezicht van Ischia laten zien. Daarnaast vind je een hoop extra informatie die goed van pas kan komen, zoals de bereikbaarheid en het openbaar vervoer en ik tip een aantal heerlijke accommodaties.
Meer tips voor Ischia zijn te vinden in onderstaande artikelen
Het eiland Ischia ontdekken is een groot feest. Het oppervlakte is bezaaid met betoverende plekken waar je kennismaakt met de onvervalste sfeer, prachtige panorama’s, bijzondere tradities en lokale specialiteiten. De verborgen en minder bekende plekjes blijven het leukst, maar een bezoek aan het pittoreske vissersdorpje Sant’Angelo kan bij een trip naar Ischia gewoonweg niet ontbreken. Het plaatsje wordt beschouwd als één van de mooiste kustplaatsen in Italië en behoort tot één van de populairste plekken van het eiland, bij zowel locals als de miljoenen toeristen die hier jaarlijks voet aan wal zetten.
Het is de eenvoud die dit sfeervolle vissersplaatsje zo aantrekkelijk maakt. Desondanks de drukte in het hoogseizoen, kun je hier een glimp opvangen van het ware gezicht van Ischia. De vrolijk gekleurde huisjes die tegen de bergwand zijn aangebouwd, het groen van de omgeving en de vissersbootjes die op het heldere water schommelen geven het geheel een zeer vredige en gemoedelijke sfeer. Met zijn mystieke charme weet dit vissersdorpje mensen van over de hele wereld te betoveren.
Serrara Fontana
Het schattige Sant’Angelo ligt aan de voet van de gemeente Serrara Fontana, waar het dorp onderdeel van is. Van oudsher is Sant’Angelo al een vissersdorpje. De visvangst diende niet alleen als voedsel voor de lokale bevolking maar was ook een waardevol ruilmiddel. De vis werd geruild tegen wijn, vlees en andere producten die afkomstig waren van andere delen op het eiland en werden veelal via zee vervoerd.
Het dorpje bestaat uit twee lagen: het lager gelegen gedeelte aan zee en het hoger gelegen gebied met de naam LaMadonnella waar zich de begraafplaats, de kerk en het gros van de luxe hotels bevinden.
Autovrij centrum
Eén van de redenen dat Sant’Angelo ook bij locals erg geliefd is, is omdat het centrum het enige autovrije stadje op het eiland is. Wetende dat je hier geen auto’s of scooters in de nauwe straatjes tegen zult komen, maakt het een erg aangename plek voor het maken van een wandeling. De bushalte en het parkeerterrein bevinden zich bij de ingang van de stad, vanaf daar daal je te voet verder af om in de bijzondere wereld van Sant’Angelo te duiken.
Wirwar van steegjes
Wanneer je naar beneden wandelt, geniet je onderweg van schitterende plaatjes waarin Sant’Angelo zelf en de helder groene zee die het dorp omringt de hoofdrol spelen. Wanneer je een stukje bent afgedaald, kom je in een wirwar van smalle straatjes terecht die zijn gevuld met winkels en enkele barretjes, terwijl je tussen de gebouwen door een glimp opvangt van de zee en de groene omgeving. Deze karakteristieke nauwe steegjes zijn de ideale plek om de lokale sfeer in je op te nemen en te begrijpen wat Sant’Angelo onderscheidt van andere plaatsen op het eiland.
Helemaal beneden aangekomen, maken de nauwe straatjes plaats voor een weids plein dat wordt omringd door verschillende bars, restaurants en winkels, met recht tegenover de kenmerkende rots van Sant’Angelo. De terrassen in de zon zien er verleidelijk uit, waar het met een drankje en wat lekkers meer dan goed toeven is. Uitkijkend op de haven en de kenmerkende taferelen die hier te spotten zijn, kun je hier met gemak een paar uur blijven zitten. Simpelweg genieten van alles wat er te zien is en er om je heen gebeurt, is één van de beste dingen die je in Sant’Angelo kunt doen.
La Madonnella
Wanneer je tijd hebt doorgebracht in het centrum van het dorp, neem dan ook een kijkje in het hogere gedeelte La Madonnella. Je moet er wat trappen voor trotseren, maar het is heerlijk om hier rond te kijken en de bijzondere details van de omgeving in je op te nemen. Je komt locals tegen die werkzaamheden verrichten in de tuin maar altijd tijd zullen maken voor een praatje, je spot bijzondere details in keramiek en prachtig gekleurde bloemen en je geniet bovendien van een schitterend uitzicht op het dorp, met het kenmerkende eilandje als stralend middelpunt.
Isolotto di Sant’Angelo
Het eilandje van Sant’Angelo, La Torre, is uitgegroeid tot symbool van het dorpje en behoort tot één van de oudste delen van het eiland Ischia. Deze rotsachtige heuvel van vulkanische oorsprong heeft een hoogte van honderdvijf meter en is middels een zandstrand met het vasteland verbonden. In het verleden was het eilandje stukken groter en het vormde tot aan de achttiende eeuw het belangrijkste deel van dit gebied. Het oppervlak bestond toentertijd uit verschillende terrassen die voor de landbouw werden gebruikt. Met tarwe, peulvruchten en gerst aan de zuidkant en wijngaarden, olijf- en vijgenbomen aan de noordkant was het Isolotto di Sant’Angelo een zeer vruchtbaar gebied waar dan ook flink gebruik van werd gemaakt.
Door de aanwezige monniken werd er hoog op het eilandje een kerk gebouwd, gewijd aan San Michele Arcangelo aan wie het dorpje naar alle waarschijnlijkheid zijn naam te danken heeft. Tijdens de Aragonese periode werd er op de top een uitkijktoren gebouwd zodat bewoners op tijd gewaarschuwd konden worden voor piratenaanvallen. Eén van de laatste aanvallen op dit stukje van Ischia vond plaats tijdens de Franse bezetting van het Koninkrijk Napels. Aan het einde van 1808 werd Ischia gedurende een vijf uur durende aanval vanaf zee gebombardeerd, waarbij het vanaf alle kanten werd beschoten. Tijdens deze aanval vatte de toren op een gegeven moment vlam. Toen er in het daaropvolgende jaar een aanval op de eilanden Ischia en Procida plaatsvond, werden de toren en de kerk van Sant’Arcangelo flink beschadigd. Met deze gebeurtenissen verloor La Torre zijn defensieve en religieuze waarde, wat voor mensen reden was om dit stukje Ischia te verlaten.
Uitzicht vanaf La Torre
De mensen lieten dit stuk van het eiland achter zich, waardoor het dorpje zich verder ontwikkelde, ditmaal richting de andere kant van de haven. Sant’Angelo werd uitgebreid waarbij de bergwand langzaamaan werd gevuld met de gekleurde huisjes. Hoog boven het vissersdorpje, in de zone La Madonnella, werd er een kerk gebouwd. Het houten beeld van San Michele Arcangelo werd vanuit de oude en vervallen kerk naar het nieuwe religieuze bouwwerk gedragen, zodat de verering van de heilige kon worden voorgezet.
Het feest van San Michele Arcangelo
Op 29 en 30 september vindt traditiegetrouw elk jaar het feest van San Michele Arcangelo plaats, wat een grote happening is. Op beide dagen vindt er een processie plaats waarbij het beeld door de smalle straten van het dorp wordt gedragen. Op de tweede dag eindigt de processie op het plein in de haven, waar het beeld tot aan het einde van de middag blijft staan. Aan het begin van de avond gaat het beeld aan boord van een vissersbootje, waar de processie over zee begint, bedoeld om de heilige om bescherming te vragen tegen de gevaren van de zee. Na het boottochtje gaat het feest verder en de avond wordt vervolgens afgesloten met een spectaculaire vuurwerkshow.
Beroemdheden in Sant’Angelo
In 1932 opende Miramare als eerste hotel van Sant’Angelo zijn deuren, waarmee zij zich op leken te maken voor de grote toeristenstroom die een aantal decennia later op gang zou komen. Hotel Miramare is uitgegroeid tot één van de populairste en bekendste accommodaties op het eiland, mede door de beroemde gasten die hier geregeld inchecken. Zanger Andrea Boccelli bracht hier zijn vakantie door, ook oud-voetballer Maradona kwam hier eens langs en het is algemeen bekend dat Miramare het favoriete hotel is van Angela Merkel, voormalig Bondskanselier van Duitsland.
Een andere beroemdheid die een tijdlang in een bescheiden hotel in Sant’Angelo verbleef, was de Chileense dichter Pablo Neruda. Met zijn geliefde Matilde genoot hij hier tijdens zijn ballingschap van het eiland ook zij werden verliefd op dit pareltje. De plek inspireerde de dichter niet alleen tot het schrijven van teksten, het was in Sant’Angelo dat Matilde tot de ontdekking kwam dat Pablo niet kon zwemmen. In het heldere water dat Sant’Angelo was het Matilde die hem leerde het hoofd boven water te houden.
Inmiddels is Sant’Angelo heel wat hotels rijker die, dankzij de aanwezige thermale bronnen, bijna allemaal over een eigen spa beschikken.
Verfrissende duik
Het heldergroene zeewater dat Sant’Angelo omgeeft, ziet er op warme zomerdagen behoorlijk aantrekkelijk uit. Het dorp leent zich dan ook prima voor een verfrissende duik en verschillende plekken waar je je badlaken uit kunt rollen. Aan de voet van het dorpje kun je terecht op het strand dat het centrum met het eilandje verbindt. Het strand is niet heel erg groot en het kan met name in de maanden juli en augustus al vroeg op de dag druk zijn. Een ander plekje waar het van het zeewater kunt genieten én van een geweldig uitzicht, is aan de oostkant van het dorpje. Het betreft hier geen strand maar een rotspartij vanaf waar je zicht hebt op het spiaggia dei Maronti, één van de populairste stranden van Ischia, en in de verte het eiland Capri.
Een pareltje en tevens oase van rust, is het strand van Cava Grado. Deze kleine baai bevindt zich op een paar passen van het centrum van Sant’Angelo, net voor het gedeelte waar de autovrije zone begint. Wanneer je na een bezoek aan Sant’Angelo zin hebt in een duik op een iets rustiger plekje, wandel dan naar dit kleine paradijsje. Het is een klein strandje met fantastisch helder zeewater en zicht op La Torre.
Eveneens schitterend is het strand van Cava Ruffano, dat een stukje verderop te vinden is. Ingeklemd tussen een schilderachtige rotspartij die grenst aan smaragdgroen zeewater, wordt Cava Ruffano vaak bestempeld als één van de mooiste stranden van het eiland.
Intiem Sant’Angelo in het najaar
Waar het dorpje in de zomer wordt overspoeld door toeristen, is het in het najaar een stuk rustiger. Deze periode stelt je in de gelegenheid om Sant’Angelo op zeer intieme wijze te ervaren. Op een mooie zondagmiddag, na de uitgebreide lunch, tref je wat locals die hier de benen komen strekken, maar zijn de straten van Sant’Angelo nagenoeg leeg. Zelfs in deze periode, wanneer het wat kouder is en veel van de eetgelegenheden en winkels zijn gesloten, is het heerlijk om rond te struinen door dit kleine vissersdorpje en te genieten van de kleine details die dit plekje zo uniek maken. Juist op die dagen proef je de authentieke sfeer des te meer en kun je enkel concluderen dat Sant’Angelo een waar juweeltje dat juist door haar eenvoud schittert en fascineert.
Reisgids Ischia
Het e-book Ischia – Het groene eiland in de Golf van Napels biedt alle inspiratie en informatie om alles uit een verblijf op het eiland te kunnen halen. Ik heb mijn persoonlijke tips verzameld zodat jij de mooiste plekken op het eiland niet hoeft te missen. Fijne adressen om neer te strijken voor een aperitief of een uitgebreide maaltijd, prachtige wandelroutes en bijzondere verhalen die jou het ware gezicht van Ischia laten zien. Daarnaast vind je een hoop extra informatie die goed van pas kan komen, zoals de bereikbaarheid en het openbaar vervoer en ik tip een aantal heerlijke accommodaties.
Meer tips voor Ischia zijn te vinden in onderstaande artikelen
Het eiland Ischiais paradijselijk mooi. De berghellingen worden met een groene gloed bedekt, gevormd door de combinatie van olijfbomen, citrusbomen, wijngaarden en groen tufsteen. Wanneer je de pracht en kleurrijke flora van Ischia aanschouwt, is het moeilijk voor te stellen dat er op het eiland een plek is die nóg meer natuurlijke schoonheid te bieden heeft. In het gebied Le Mortelle word je echter verrast door de tot werkelijkheid geworden droom van de Argentijnse Susana Walton. In de sprookjesachtige Giardini La Mortella stap je de door haar persoonlijk vorm gegeven botanische tuin binnen, gevuld met fonteinen, beekjes en een scala aan tropische en exotische planten.
De Waltons
De aanwezigheid van de schitterende tuin La Mortella is te danken aan de Engelse componist William Walton en zijn Argentijnse vrouw Susana. In 1949, kort nadat zij in het huwelijksbootje waren gestapt, meerden de Waltons op het eiland Ischia aan. William was gefascineerd door dit stukje aarde waar Odysseus de gevaren van de zee had weten te trotseren en waar de herinneringen aan de Griekse en Romeinse overheersingen nog tastbaar waren. Het was dan ook zijn wens om ergens in de Golf van Napels een plek te vinden om te wonen en zich door de magie van de streek te laten inspireren.
Het reisbureau vond voor hen een goede en redelijk betaalbare woning op Ischia en de verhuizing was een feit. De Waltons voelden zich al snel thuis op het eiland en verbleven uiteindelijk zo’n tien jaar in deze woning. In die periode ontstond het verlangen om een stuk grond op Ischia te kopen waar zij hun eigen huis konden laten bouwen. Zij vonden een groot stuk grond in het gedeelte van het eiland dat Le Mortelle wordt genoemd, verwijzend naar de mirtestruiken die in dit gebied tussen de rotsen groeien. Het ging om een kaal stuk land dat was bezaaid met vulkanische stenen, maar Lady Walton zag waarschijnlijk direct de potentie van dit stuk grond en was op slag verliefd.
Groene vingers
William en Susana wisten de heuvel in tien jaar tijd om te toveren tot een van de mooiste tuinen van Italië. William reisde voor zijn werk de hele wereld over maar droeg toch zijn steentje bij. Uit de verschillende plaatsen die hij bezocht, bracht hij planten mee terug naar het eiland zodat Susana deze kon plantten. Het was namelijk met name Susana die zich met de vormgeving van de tuin bezighield en haar groene vingers graag in de aarde liet wroeten.
Op het stuk grond lieten de Waltons een huis bouwen, dat tegenwoordig als concertzaal, museum én archief fungeert. Op deze locatie kun je aan de hand van foto’s, schilderijen, boeken, brieven, manuscripten en andere voorwerpen een idee krijgen van het leven van de Engelse componist.
Waltons muzikale nalatenschap
Toen William Walton in 1983 overleed, richtte Lady Walton de Fondazione William Walton op. Dit was een van zijn laatste wensen, die met het oprichten van een stichting zijn muzikale nalatenschap levend wilde houden. Hij wilde van La Mortella een plek maken waar jonge componisten van zijn muziekstukken konden leren en waar zij aan hun eigen composities konden werken. Susana Walton liet deze laatste wens in vervulling gaan en wist op deze manier zijn liefde en kennis voor muziek te koesteren en met het publiek te delen. In 1991 werd de betoverende tuin opengesteld voor het publiek, waar jaarlijks nog steeds veel jonge componisten gebruik van maken.
In 2003 vertrouwen Lady Walton het beheer en eigendom van La Mortella aan de Fondazione William Walton toe, waarop de naam van de stichting officieel in Fondazione William Walton e La Mortella werd gewijzigd. Tot op de dag van vandaag is La Mortella in het bezit van deze stichting, die de tuin beheert en tevens culturele activiteiten organiseert. Zo worden er tijdens de drie seizoenen dat de tuin geopend is nog steeds muzikale evenementen georganiseerd die in het museum en in het Teatro Greco plaatsvinden.
Magische sfeer
De tuin beslaat in totaal een oppervlakte zo’n drie hectare en is voorzien van ruim vierduizend soorten planten, afkomstig van over de hele wereld. De eerder genoemde stichting levert uitstekend werk en La Mortella wordt tot in de puntjes verzorgd. Bij de ingang krijg je een plattegrond en aanvullende informatie mee, waardoor je precies weet wat voor moois je onderweg allemaal tegenkomt. Breng je een bezoek aan Ischia, laat je dan verrassen door de overweldigende schoonheid en vreedzame sfeer van La Mortella. Ik geef je alvast een klein voorproefje van de betoverende schoonheid die je in deze magische tuin tegen kunt komen.
Indeling
De tuin is over twee niveaus verspreid. Voor het lager gelegen gedeelte, La Valle genaamd, schakelde Lady Walton de hulp van tuinarchitect Russel Page in. Het hogere niveau, La Collina, werd door Susana zelf onder handen genomen. Zij was een gepassioneerde tuinvrouw en zij liet zich door haar eigen creatieve ingevingen leiden om de tuin verder vorm te geven. Van beide niveaus breng ik een aantal hoogtepunten in beeld.
La Valle
Wanneer je de tuin vanaf de ingang bij La Valle betreedt, word je omringd door vele bomen en zeldzame planten. Al wandelend door de vallei, heb je geen zicht op de directe omgeving en je wordt volledig ondergedompeld in de wereld die Russel Page heeft gecreëerd. Page heeft deze sfeer bewust gecreëerd om op deze manier de artistieke inspiratie van William Walton te stimuleren.
Bij de ingang wordt de omgeving gekenmerkt door dennen die door Lady Walton zelf werden geplant toen ze nog een hoogte van gemiddeld dertig centimeter hadden. De laan die door vallei loopt, is omgeven door tropische bomen en gekleurde en heerlijk geurende bloemen.
Fontana 4 vasche
Via een tunnel die door bamboepalm is gevormd, kom je bij de Fontana 4 vasche uit. Rondom de fontein staan vier bankjes waar je van deze vreedzame omgeving kunt genieten, omringd door magnolia’s, hortensia’s en varens terwijl op de achtergrond enkel het geluid van stromend water klinkt.
Na de fontein loopt het pad verder, dat wordt gekenmerkt door een beek die de vallei doorkruist. Aan je linkerkant zie je een enorme boom met een opvallende stam die wordt bedekt met vele kleine doornen. Deze Ceiba speciosa is een uit Argentinië afkomstige boom die door Susana Walton zelf in 1983 werd geplant.
Ceiba speciosa
Fontana grande
Via de Fontana ottagonale (een achthoekige fontein) kom je bij de Fontana grande terecht. De fontein is gevuld met papyrusriet, lotusbloemen en waterlelies en in het midden zijn er verschillende planten afkomstig uit Afrika, Nieuw-Zeeland en Latijns-Amerika te herkennen.
Serra della Victoria
Met de trap kom je bij de Fontana alta met daarachter de Serra della Victoria. In deze kleine kas kun je de Victoria amazonica bewonderen, een waterlelie waarvan de bladeren een diameter van maar liefst drie meter kunnen bereiken. De bladeren hebben een hoge rand en kunnen zo’n veertig kilo dragen. De bloem is ongeveer veertig centimeter breed en bloeit slechts twee nachten. Wanneer de doornige knop zich bij het vallen van de avond opent, komt er in de eerste nacht een witte en geurige bloem tevoorschijn. De geur die de bloem verspreidt, trekt kevers aan die voor de bestuiving zorgen. Overdag sluit de bloem, om in de avond weer open te gaan. Door de bestuiving hebben de bladeren ditmaal een lichtroze kleur.
Achterin de kas is in de rotswand La Bocca ze zien. Dit werk werd door beeldhouwer Simon Verity vervaardigd, geïnspireerd door William Waltons meesterwerk Façade.
La Collina
Na de vallei te hebben bezocht, kun je via een pad het hogere gedeelte van de tuin bereiken. Alvorens je aan de klim begint, kun je een stop maken bij het theehuis om op het terras neer te strijken voor een lunch of een kop Engelse thee en een stuk taart.
Giardino Mediterraneo & Ninfeo
Waar de vallei gesloten is en geen zicht biedt op de omgeving, zijn er in dit gedeelte van de tuin veel plekken waar je een blik op de bergen en zee kunt werpen. Zo kom je in de Giardino Mediterraneo in een gedeelte terecht waar de heuvelachtige omgeving van het eiland zich weer openbaart. De Giardino Mediterraneo is met planten uit de mediterrane omgeving gevuld. Naast gewassen die op Ischia zelf voorkomen, zijn er ook planten te vinden die uit andere delen van de wereld afkomstig zijn met een vergelijkbaar klimaat. Het uiterste puntje van de heuvel wordt gevormd door het Ninfeo (Nymphaeum), een monument gewijd aan de nimfen. In het midden staat een spiegelfontein met rondom een inscriptie waarmee Susana Walton wordt herdacht.
Een paar passen verderop is er in een hoekje een fontein en een beeld van Venus te zien, met daarachter in steen de woorden Genius Loci (de geest van de plaats). Op deze plek wordt de as van Susana Walton bewaard, die op deze manier na haar dood voor eeuwig met de tuin en haar levenswerk verbonden blijft.
Roccia di William
Wanneer je het Ninfeo verlaat, wandel je langs een uitgebreide verzameling Aloë planten om vervolgens bij de Roccia di William te komen. In deze piramidevormige steen wordt de as van William Walton bewaard en in twee talen is een opschrift te lezen waarmee de componist wordt herdacht.
Tempio del Sole
Weer een stuk verder leidt een trap naar de ingang van de Tempio del Sole, de Tempel van de Zon. Deze ruimte was oorspronkelijk voor het opvangen van regenwater bedoeld, maar werd door Susana Walton tot tempel omgetoverd. Zij schakelde hiervoor de eerder genoemde Simon Verity in die de verschillende ruimtes versierde met werken gewijd aan Apollo, de god van de zon. De reliëfs worden afgewisseld met regels uit de muzikale werken van William Walton.
Teatro Greco
Verderop in de tuin is het Teatro Greco te vinden, het grootste project waar Lady Walton zich in de laatste jaren van haar leven mee bezig heeft gehouden. Het theater bestaat uit verschillende tribunes, omgeven door planten en rozen en biedt een spectaculair uitzicht op het stadje Forio. In de zomer vormt het theater het toneel van muzikale evenementen waar internationale jeugdorkesten hun kunsten vertonen.
Sala Thai
Achter het Teatro Greco kom je in een oosterse tuin terecht, geïnspireerd door Susana’s reizen naar Thailand. Aan het water vind je een schattig huisje, de Sala Thai, vanwaar je uitkijkt op het water dat is gevuld met lotusbloemen. Het geluid van de kleine bamboefontein aan de zijkant van het huisje werkt rustgevend en nodigt je uit om hier even plaats te nemen en in stilte te genieten van het levenswerk en schitterende erfenis van Susana Walton.
Algemene informatie
La Mortella is tussen april en oktober geopend. Tijdens de wintermaanden is het enkel mogelijk om op bepaalde dagen een bezoek met een gids te reserveren. Dit kan via de website. De tuin is met het openbaar vervoer gemakkelijk te bereiken. De ingang is aan de Via Francesco Calise, 45 in de gemeente Forio, località Zaro. Wanneer je met de auto bent, is er een parkeerplaats waar bezoekers gratis kunnen parkeren. Deze parkeerplaats bevindt zich aan de Via Zaro. De exacte locatie kun je bekijken via deze link.
Trek voor een bezoek zeker een paar uur uit en laat je verrassen en betoveren door deze magische tuin waar William en Susana Walton heel hun hart, ziel en zaligheid in hebben gestoken.
Reisgids Ischia
Het e-book Ischia – Het groene eiland in de Golf van Napels biedt alle inspiratie en informatie om alles uit een verblijf op het eiland te kunnen halen. Ik heb mijn persoonlijke tips verzameld zodat jij de mooiste plekken op het eiland niet hoeft te missen. Fijne adressen om neer te strijken voor een aperitief of een uitgebreide maaltijd, prachtige wandelroutes en bijzondere verhalen die jou het ware gezicht van Ischia laten zien. Daarnaast vind je een hoop extra informatie die goed van pas kan komen, zoals de bereikbaarheid en het openbaar vervoer en ik tip een aantal heerlijke accommodaties.
Meer tips voor jouw trip naar Ischia zijn te vinden in onderstaande artikelen
We gebruiken cookies om er zeker van te zijn dat je onze website zo goed mogelijk beleeft. Als je deze website blijft gebruiken gaan we ervan uit dat je dat goed vindt.OkLees meer
